27-fevral 2023

Soraw: 
Assalawma áleykum. Shashbaw haqqında maǵlıwmat berseniz. Simvolikalıq mánisi barma shashbawdıń?

Juwap: 
Zergerlik buyımları milliy-kórkem mádeniyat tariyxınıń ajralmas bir bólegi bolıp, ol xalıqtıń alıs ótmishindegi ullı maqsetlerin óz gózzallıqlarında jámlestire alǵan. Magiyalıq, estetik, funkcionallıǵı jaǵınan zergerlik buyımları ishinde hayal-qızlar taǵınshaqları ayrıqsha ajıralıp turadı. Olar arasında qaraqalpaq xalqı hayal-qızlarınıń shashbawları ayrıqsha áhmiyetke hám qızıǵıwshılıqqa ıye. Olar dástúriy kiyimniń bir elementi yamasa taǵınshaqlardıń bir túri sıpatında úyrenilgen. 
Shashbaw túrlerin kórip shıqpastan aldın hayal-qızlardıń shash túrmeklerine hám ulıwma shash haqqındaǵı túsiniklerge toqtalıp ótiw orınlı. Dúnyadaǵı kóplegen xalıqlardıń mádeniyatında, dúnyaqaras hám úrp-ádet, dástúrlerinde shashlardıń iláhiy qásiyetleri haqqında hár qıylı túsinikler keń tarqalǵan hám bul etnik mádeniyatqa tán komponent. Etnografiya páni arqalı bizge málim bolǵanınday shash – iláhiy qásiyetke iye element sıpatında qaralıp, áyyemgi zamanlardan berli ol menen baylanıslı úrp-ádet, dástúr, ırımlar hátteki sheklewler de bar. Xalıq arasında shash penen baylanıslı ırım-dástúrler insán dúnyaǵa kelgenininen baslap ámelge asırıladı. 
Qaraqalpaq shash bezeniw buyımlarınıń barlığı tiykarınan qızlardıń shashların vizual uzın etip kórsetken. Dizayn, material hám paydalanıw jağınan ózgeshe bolğan qaraqalpaq hayal-qızları shashbawların 2 tipke bólip alıp qaraw múmkin. Metall shashbawlar hám jipek sabaqlardan toqılǵan, esiw hám órim texnikalarında islengen shashbawlar. Qaraqalpaq xalqında shashbawlardıń “altın shashbaw”, “shashaqlı shashbaw”, “monshaqlı shashbaw”, “teńgeli shashbaw”, “giltli shashbaw” sıyaqlı atamadaǵı túrleri saqlanğan. Qaraqalpaq hayal qızları shashbawları simvolikasın analiz etiw arqalı tómendegi juwmaqlar kelip shıǵadı: olar tiykarınan magiyalıq, estetikalıq, utilitar hám semantikalıq wazıypalardı atqarıp kelgen. Sonıń menen bir qatarda olar shashbaw iyesiniń jas ózgesheligin hám sociallıq jaǵdayın anıqlaw imkanın payda etken.  
Izertlewler sonı kórsetedi: qaraqalpaq hayal-qızları shashbawları, shash penen baylanıslı túsinikleri qońsı xalıqlar menen oǵada uqsas. Barlıq qońsı xalıqlarda shashqa ilahiy isenim menen qaraw, sırtqı ziyanlı tásirlerden qorǵaw, al hayal-qızlar arasında bul túsiniklerdiń búgingi kúnge shekem saqlanıp kiyatırǵanlıǵı etnomádeniy parallelliktiń bir kórinisi dep alıp qarawǵa boladı. Qaraqalpaqlarda shash bezeniw buyımları olardıń túrleri, etnik hám lokal qásiyetleri ayrıqsha áhmiyetke iye ekenligin kóriw múmkin. Insán qolı menen jaratqan barlıq nárse funkcionallıq qásiyetinen basqa simvollıq qásiyetke de iye. Sol qatarda taǵınshaqlarda minimum «buyımlıq» hám «maksimum» semantik qásiyetke iye. Yaǵniy hár bir taǵınshaq túri sol qatarda shash bezewleri de xalıqtıń úrp-ádet, dástúr hám máresimlerinde óziniń buyımlıq hám mánilik qásiyetindegi ornı menen áhmiyetli.