#Qaraqalpaq_milliy kiyim-kenshekleri

12 января 2022

Er adamlar shapanı haqqında.                    Qaraqalpaq er adamlarınıń kiyim-kenshekleriniń biri - shapan bolǵan. Shapandı bir pútin gezlemeden ortasınan eki búgip, aldı tárepin kesip, eki qaptalın tigis salıp tikken.

Sonlıqtan arasınan da, iyninen de tigis túspegen. Iyin tusınan jeń ushın arnawlı orın qaldırmastan, gewdege perpendekulyar tuwrı etip jeń tigilgen. Qaraqalpaq shapanlarınıń jeńi keń, tuwrı hám kelte (barmaqların jawmaytuǵın) bolǵan. Qoltıǵınan jeńdi shapan menen biriktirip turıwshı úsh múyeshli qıyıqsha tigilgen. Qaraqalpaq shapanlarına jumsalatuǵın mórelengen gezlemeniń reńi, sonday-aq jińishke jolaqlar boylap maydalap sırıw texnikası menen ózgeshelenip turǵan.  Qoyıw-qızǵılt hám qońır-qızǵılt reńlerdegi, jińishke jolaqlı gezlemeler júdá keń isletilgen. Shapannıń shetleri jińishke jiyek penen tigilgen. Er adamlardıń kiyiminde naǵıslı keste bolmaǵan. Kesteshilik óneri tek hayal qızlardıń kiyimine tán bolǵan. Bayram hám dúzge móre shapan kiygen. Shapan tigiw ushın paxta hám siyrek jipek gezlemeler paydalanılǵan. Shapanlardıń eki túri bolǵan: sırılǵan hám sırılmaǵan. Orta hám kekse jastaǵı erkekler ushın shapanlar paxta gezlemeden tigilgen. Jas jigitler bolsa yarım jipek gezlemeden tigilgen shapanlardı xosh kórgen. Bunnan tısqarı, jas jigitlerdiń shapanları ashıq túrdegi-qızıl, jasıl qońir-qızıl reńdegi jolaqlı gezlemelerden tigilgen. Ádette shapanlardıń qaltaları hám ilgekleri bolmaǵan. Shapanlardıń sırılǵan jaǵası (jiyek jaǵa) kókirek tusına shekem kelip, eki barmaq eni shamasında shıǵıp turǵan, dógereklep ádiplengen. Kóylek hám shapanlar detallarsız tuwrı pishilgen. Bunday pishim paydalanılǵan gezlemelerdiń eni menen insan denesiniń ólshemlerine baylanıslı bolıp, bul óz gezeginde jergilikli ıqlım hám turmıs sharayatına sáykes kelgen.

#qoraqalpoq_milliy kiyimlari
Erkaklar choponi haqida.

 Qoraqalpoq erkak kishilarining kiyimlaridan biri – bu chopon. Chopon asosan bir butun mato o'rtasidan ikki buklanib, oldi tomoni kesilib, ikki cheti tikilgan. Shuning uchun yelkasi va boshqa joylari tikilmagan. Egnidan yeng uchun o'rin qoldirmasdan, gavdaga perpendikulyar (tik) qilib yeng solingan. Qoraqalpoq choponlarining yengi keng, to'g'ri va kalta (barmoqlarini yopmaydigan ) bo'lgan. Qo'ltiq ostidan yengni chopon bilan biriktiruvchi uchburchak shakldagi mato tikilgan. Qoraqalpoq choponlariga ishlatiladigan bo’yalgan matoning rangi, shuningdek ingichka chiziqlari bo'ylab mayda choklar to’qilishi bilan ajralib turadi. To’q qizil va jigarrang-qizil rangdagi, ingichka chiziqli matolar juda ko’p ishlatilgan. Choponning cheti ingichka jiyak bilan tikilgan. Erkak kishilarning liboslarida naqshli bezaklar bo'lmagan. Kashtachilik san’ati naqshlari faqat ayollar libosiga xos bo'lgan. Mo’reli choponni bayramda va ko’chaga kiygan. Chopon tikishda paxta va shoyi matolaridan foydalanishgan. Choponning ikkita turi bo'lgan: sirlangan va sirlanmagan. O'rta va keksa yoshtagi erkaklar uchun choponlar paxta matosidan tikilgan. Yosh yigitlar bo'lsa shoyi matodan tikilgan choponlarni xush ko'rishgan. Bundan tashqari, yosh yigitlarning choponlari yorqin qizil, yashil, jigarrang-qizil rangdagi chiziqli matolardan tikilgan. Odatda choponlarning cho’ntak va tugmalari bo'lmagan. Choponlarning hoshiyalangan yoqasi (jiyek yoqa) ko'krakgacha kelib, ikki barmoq eni chamasida chiqib turgan va aylantirib tikilgan. Ko'ylak va choponlar detallarsiz to'g'ri bichilgan. Bunday bichim matolarning eni bilan inson tanasining o'lchamlari mos bo'lib, bu o'z navbatida mahalliy iqlim va turmush sharoitiga mos kelgan.

#каракалпакская_национальная одежда
О мужских чапанах

Обязательной одеждой при выходе из дома были также распашные халаты- шапан. Покрой шапана туникообразный.Кроился шапан, в основном, из целого полотнища, складывая поперек, образуя перед и спинку. Так как полотнище перекидывалось через плечи, швы на плечах отсутствовали. Перпендикулярно полотнищу стана, без вырезной проймы пришиваются прямые рукава. Рукава каракалпксого шапана были более широкие и короткие, достигая кисти рук, в отличие от чапанов соседних народов.Под мышкой почти всегда вшивали ластовицу из другой ткани, в бока- клинья в форме вытянутого усеченного треугольника. Черты своеобразия придавали каракалпакским  шапанам цвет и рисунок употреблявшейся здесь лощеной маты, а также манера стегать халаты мелкими стежками вдоль узких полосок рисунка. Наиболее популярными были темно-лиловый и коричневато-малиновый цвета в узкую полоску.Край шапана обшивался узкой плетеной тесьмой жийек. Мужская одежда каракалпаков не орнаментировалась. Искусство вышивки – орнаментации было присуще только женской одежде. Ткань для праздничного шапана обязательно покрывалась глянцем на лощильном аппарате. Для пошива шапанов использовались хлопчатобумажные и шелковые ткани.Существовало два вида шапанов : стеганые сырылган и нестеганые сырылмаган.Шапаны для мужчин среднего и пожилого возраста изготовлялись из хлопчато-бумажных тканей. Молодые мужчины предпочитали носить шапаны из шелковых и полушелковых тканей. Кроме того, шапаны молодых мужчин шились из более ярких – красных,зеленых,бордовых тканей в полоску. Обычно шапаны не имели карманов и пуговиц. Стеганый воротник, оторачивался плетеной тесьмой и образовывал у груди два выступа – жийек жага. Шапаны и рубахи кроились без деталей по прямым линиям.Подобный туникообразный покрой исходил из ширины ткани и самых общих пропорций человеческой фигуры и вполне отвечал местным климатическим и бытовым условиям. В жаркие дни она пропускала воздух и в ней было прохладно, а в холодные – тепло.

#karakalpak_national clothes
About men’s robe

The obligatory clothes when leaving the house were also swing-out robes- сhapan.  Сhapan's cut  was tunic-like. Mainly ,  сhapan was cut from a whole cloth, folding across, forming a front and back. Since the cloth was thrown over the shoulders, there were no seams on the shoulders. Straight sleeves are sewn perpendicular to the panel of the mill, without a cut-out armhole. The sleeves of the Karakalpak сhapan were wider and shorter, reaching the hands, unlike the chapans of neighboring peoples. Under the arm, a gusset from another fabric was almost always sewn into the sides- wedges in the form of an elongated truncated triangle. The features of originality were given to the Karakalpak сhapans by the color and pattern of the polished mats used here, as well as the manner of quilting robes with small stitches along the narrow stripes of the pattern. The most popular were dark purple and brownish-crimson colors with a narrow stripe. The edge of the сhapan was sheathed with a narrow braided tape-zhiyek. Karakalpak men's clothing was not ornamented. The art of embroidery - ornamentation was inherent only in women's clothing. The fabric for the festive robe was necessarily covered with gloss on the glossy apparatus.
For sewing сhapans were used cotton and silk fabrics . There were two types of сhapans: quilted syrylgan and non-quilted syrylmagan. Сhapans for middle-aged and elderly men were made of cotton and paper fabrics. Young men preferred to wear сhapans  made of silk and semi-silk fabrics. In addition, the сhapans of young men were sewn from brighter - red, green, burgundy striped fabrics. Usually   сhapans  did not have pockets and buttons. The quilted collar was wrapped with a weaved tape and formed two protrusions at the chest - zhiyek zhaga.
Сhapans and shirts were cut without details in straight lines. Such a tunic-like cut came from the width of the fabric and the most general proportions of the human figure and fully suited to local climatic and living conditions. On hot days it let in air and it was cool in it, and on cold days – warm.

 


<< Watan qorǵawshılar kúnine baǵıshlanǵan ushrasıw ótkerildi.   #Qaraqalpaq_xudojnikleri >>